คำถาม : เชื้อ Salmonella คืออะไร

คำถาม : เชื้อ Salmonella คืออะไร

1. ลักษณะทั่วไปของเชื้อ
ชื่อวิทยาศาสตร์: Salmonella spp.
การจัดจำแนก (taxonomy):
Domain: Bacteria
Phylum: Proteobacteria
Class: Gammaproteobacteria
Order: Enterobacterales
Family: Enterobacteriaceae
Genus: Salmonella
ลักษณะ:
เป็น Gram-negative bacilli
ไม่สร้างสปอร์
เคลื่อนไหวได้ด้วย peritrichous flagella
Facultative anaerobe
สามารถเจริญใน MacConkey agar, XLD agar, Hektoen agar
สร้าง H2S (ทำให้โคโลนีมีสีดำบน XLD หรือ SS agar)

2. ชนิดและสายพันธุ์ที่สำคัญ
Salmonella enterica (แบ่งเป็นหลาย subspecies และ serovar)
Serovar ที่ก่อโรคในคน:
S. Typhi ก่อ Typhoid fever (ไข้ไทฟอยด์)
S. Paratyphi A, B, C ก่อ Paratyphoid fever
S. Enteritidis, S. Typhimurium ก่อ Salmonellosis (อาหารเป็นพิษเฉียบพลัน)
Salmonella bongori พบมากในสัตว์เลื้อยคลาน

3. การก่อโรคและพยาธิกำเนิด
3.1 กลไกการติดเชื้อ
การติดเชื้อเกิดจากการรับประทานอาหารหรือน้ำที่ปนเปื้อน
เชื้อทนต่อ ความเป็นกรดของกระเพาะ ได้ระดับหนึ่ง โดยเฉพาะถ้าจำนวนเชื้อมาก
เข้าสู่ ileum และ colon
ใช้ Type III secretion system (T3SS) ในการบุกรุก enterocyte และ M cells
กระตุ้น endocytosis vacuole (Salmonella-containing vacuole, SCV)
สามารถอยู่รอดภายใน macrophage กระจายเข้าสู่ระบบน้ำเหลืองและกระแสเลือด
3.2 การก่อโรคตามชนิด
Nontyphoidal Salmonella (NTS):
ทำให้เกิด gastroenteritis
อาการ: ถ่ายเหลว, มีมูกเลือด, ปวดท้อง, ไข้ต่ำ
incubation period: 648 ชั่วโมง
ปกติหายได้เองใน 47 วัน
Typhoidal Salmonella (S. Typhi, S. Paratyphi):
ทำให้เกิด ไข้ไทฟอยด์
incubation period: 714 วัน
เชื้อแพร่กระจายไปยังตับ ม้าม ไขกระดูก bacteremia
อาการ: ไข้สูงเรื้อรัง, bradycardia (relative), hepatosplenomegaly, ผื่น rose spot, ลำไส้ทะลุ (intestinal perforation)

4. ปัจจัยก่อโรค (Virulence factors)
Fimbriae และ adhesins เกาะติดผนังลำไส้
Type III secretion system (T3SS) ฉีด effector proteins เข้าสู่เซลล์เจ้าบ้าน
Vi antigen (capsular polysaccharide) พบใน S. Typhi, ช่วยหลบเลี่ยงการถูก phagocytosis
Endotoxin (LPS, lipid A) ทำให้เกิดไข้และการอักเสบ
Ability to survive in macrophages ช่วยแพร่กระจาย systemic infection

5. อาการทางคลินิก
1. Gastroenteritis (NTS)
ท้องเสีย, ปวดเกร็งท้อง, ไข้
อาจมีเลือดปน
2. Typhoid fever (S. Typhi)
ไข้สูงเป็นๆ หายๆ
relative bradycardia
hepatosplenomegaly
rose spots ที่ลำตัว
ภาวะแทรกซ้อน: เลือดออกในลำไส้, ลำไส้ทะลุ, meningitis, osteomyelitis (โดยเฉพาะในผู้ป่วย sickle cell disease)
3. Bacteremia โดยเฉพาะในผู้มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง
4. Carrier state พบได้ โดยเฉพาะใน S. Typhi (ตัวอย่างเช่น Typhoid Mary)

6. การวินิจฉัย
เพาะเชื้อ เป็นมาตรฐาน
Stool culture: ใช้สำหรับ NTS
Blood culture: สำคัญที่สุดในระยะต้นของ Typhoid fever
Bone marrow culture: ให้ความไวสูงที่สุด
Widal test (ตรวจ antibody ต่อ O และ H antigen): ความไวและจำเพาะต่ำ ใช้เป็น supportive
PCR และ molecular method: ให้ความแม่นยำสูงขึ้น

7. การรักษา
Nontyphoidal Salmonella gastroenteritis:
ส่วนใหญ่รักษาแบบ supportive (ให้สารน้ำ, electrolyte)
ยาปฏิชีวนะไม่จำเป็น ยกเว้นในกลุ่มเสี่ยง (เด็กเล็ก, ผู้สูงอายุ, ผู้มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง)
Typhoid fever:
ยาหลัก: fluoroquinolones (เช่น ciprofloxacin), third-generation cephalosporins (เช่น ceftriaxone), azithromycin
ระยะเวลา: 714 วัน
ปัญหาสำคัญ: การดื้อยา (MDR Salmonella, XDR Typhi)

8. การป้องกัน
สุขอนามัยอาหารและน้ำ
หลีกเลี่ยงอาหารดิบ เช่น ไข่ดิบ เนื้อสัตว์ไม่สุก
การล้างมือ
วัคซีนป้องกันไทฟอยด์
Live attenuated oral vaccine (Ty21a)
Vi capsular polysaccharide vaccine (ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง/เข้ากล้าม)

9. ประเด็นวิทยาศาสตร์และการแพทย์ที่สำคัญในการสอบ
ความแตกต่างระหว่าง S. Typhi และ NTS ในด้านกลไกการติดเชื้อและอาการทางคลินิก
การอยู่รอดใน macrophage และ systemic spread
ความสำคัญของ Vi antigen ในการก่อโรค Typhoid
ความแตกต่างระหว่างแหล่งเพาะเชื้อ (stool vs blood vs bone marrow)
ปัญหาเชื้อดื้อยาใน Salmonella ปัจจุบัน